Saturday 8 October 2016

BAWKBAWN CHIN DAN

BAWKBAWN CHIN DAN

Botanical hming: Solanum melongena L.
Family:         Solanaceae
Sap hming:   Eggplant, Brinjal
Mizo hming: Bawkbawn (Lushai, Falam & Halkha); Manta (Hmâr & Paite); Babaoh (Mara)

Bawkbawn rah 'purple' rawng
File photo:wikipedia.org

Mizote tui tihzawng chawhmeh pakhat chu Bawkbawn hi a ni awm e. Bawkbawn hi khawthlang ramah chuan Eggplant ti a hriat lar a ni; a chhan chu Bawkbawn chi ţhenkhat hi a rah a vâr a, artui anga a sâwl vang a ni. India khawmualpuiah erawh chuan Brinjal ti a hriat lar a ni a, Arabic leh Sanskrit ţawng aţanga rawn inţan a ni. Europe ramah chuan Aubergine an ti bawk a, chu chu French ţawng a ni.

GM Mustard Hybrid hi eng nge a nih chiah?



Kum 2009-a Bt-Brinjal (Bt-Bawkbawn) India rama chin theih tura sawrkarin a pawmpui tawh (GEAC clearance) mipuiin an dodal nasat em avanga tiam chin awm lova a tangkhang hnu-ah GM Mustard hybrid (GM chu Genetically Modified tihna mai a ni) thawmri kan lo hre leh ta a. Ka thil sawifiah tum hi Mizo ţawng veka dah a harsat avangin Minglish (Mizo+English) ka rawn hmang tel zeuh zeuh dawn a, chhiartuten in lo hrethiam a ni ang chu.


Source: Google image search

Sunday 11 September 2016

Purun Chin Dan

Hming                   :     Purun
Sap Hming            :     Onion
Vai Hming             :     Pyaz
Scientific Name          :     Allium cepa L.
Family                   :    Alliaceae
 
 
          Purun hi Central Asia vel atang a lo chawr chhuak ni a ngaih a ni a (Vavilov, 1951), khawvel hmun hrang hrang ah chaw hmeh atan leh thil dang a tan hman thin a ni. A hmanna langsar zual te chu -
 
  • Chawhmeh ti rimtui tu atan leh ti tui tu atan.
  • Pho ro emaw, vur khal a dah that emaw, tin (can) emaw pickle siam nan ten hman thin a ni.
  • Purun hian natna do theihna a neih avangin thlai dang nen a sawngbawl pawlh atan te hman thin a ni.
  • Purun dip al (Onion salt) an tih mai hi purun rep ro den dip atangin an siam thin bawk a ni.
Purun hian vaitamin tha hnem tak mihring taksa mamawh a pai teuh a. Vaitamin A, B, C te bakah carbohydrates te, calcium te leh mineral te a pai hlawm a. Damdawi atan pawh hman a ni thin a ni. Khawsik, Khuh benvawn, mittha lo te, rannung she leh vun natna ah pawh Purun hi damdawi atan an hmang thin a.
 

Tuesday 6 September 2016

Dumbcane Chungchang Sawizauna

Tunlai hian Internet lamah Dumbcane hlauhawm zia uar takin an theh darh nasa em em a. Thil hi a nihna bak a sawi a nih tawh chuan mi tam tak tan chuan zir chian leh chhui chian harsa a nih avangin awih ber tur hriat hran a har thin a. Internet-ah hian thudik tawk lo vawrh darh hi a nasat em avangin mithiam zawk te cho chhuah nan tlem in i han chhui zau deuh teh ang.

Dumbcane chu enge?

Dumbcane hi Dieffenbachia tih pawh a sawi thin a ni a, hei hi a genus niin Dumbcane (Dieffenbachia) kan tih ang hi chi (species) 56 vel lai a awm a, heng ho zawng zawng hi Araceae family hnuai a awm vek niin, Anthurium, Dawl (Colocasia spp.), Philodendron te nen pawh family hi an intawm a ni. He mi family chhung a thlai awmte hian a tlangpuii Calcium Oxalate an pai deuh vek hlawm a. Hei vang hian sawngbawl loh emaw a hlang a ei chuan hrawk a ti thak a, awm nuam lo takin min siam thei a ni.

Sunday 7 August 2016

Tomato Chin Dan

Tomato chu enge a nih?


Botanical Hming   : Lycopersicn esculentum Mill.
Family                    : Solanaceae
Origin                     : South America.

  • Tomato hi thlai zing a ngaihhlut hlawh ber pakhat a ni a, khawvel pumpuiah an ching in an ei thin a ni.
  • Vaitamin leh minerals min pe tu thlai zing a pawimawh ber pakhat a ni.  
  • England ah chuan duat takin ‘Love of apple’ tiin a hming an phuah a.
  • India ramah erawh chuan an ngaihlut em avangin ‘Poor man’s orange’ tiin an koh thin thung.

Tuesday 24 May 2016

FU CHIN DAN

Fu hi thlai pawimawh tak zing a mi a ni a. Khawvel a Chini kan ei 78.2% zet mai hi fu anga kan hmuh a ni. India ram a thlai chin nan a ram kan hman 3.36% ngawt mai hi fu hian a awh a ni. India ram a fu chin nasat zualna ram te chu – Uttar Pradesh, Tamil Nadu, Kerala, Karnataka, Andhra Pradesh, Maharashtra leh Gujarat te hi an ni.

Monday 9 May 2016

PESTICIDES HMAN DAN:

Pesticides kan tih hian thlai eichhetu rannung, hmuar (natna) emaw hlo (weeds) tihlumtu emaw dotu kan ti thei awm e. Pesticides hi group hrang hrangah thenhran ani a. Chungte zinga larzualte chu:
 
1. Insecticides    :    Rannung control-na

2. Fungicides     :    Hmuar (Fungi) leh bacteria control-na

3. Weedicides or herbicides  : Hlo emaw hnim control-na
 
4. Rodenticides  :   Zuva control-na

5: Nematicides   :   nematode control-tu

6: Antibiotics etc.....

Thursday 31 March 2016

KIWI CHIN DAN LEH ENKAWL ZUI DAN

Sap hming : Kiwi Fruit
Scientific hming : Actinidia deliciosa
Family hming : Actinidiaceae
 
Kiwi thei hi kum 1960 hma lam kha chuan “China Sunhlu” tih hlir a hriat leh koh thin an ni a. China ram deuh chauh ah a awm thin a ni nghe nghe. 1960 hnulamah erawh chuan New Zealand ramah an ching nasa em em a, khawvel hriat a a lo lar chhuahna pawh New Zealand zawk hi a lo ni ta a ni. New Zealand mite hian an ram a sava chikhat “Kiwi”an tih mai, hmul tlem te nei leh rawng uk deuh nen a he thei hi a in an em avangin ‘Kiwi Thei” tiin a hming an vuah a, he thei ching nasa leh ti lar tute an nih bawk avangin “Kiwi Thei” tih hi khawvel in kan lo hriat dan chu a ni ta a ni. New Zealand ram mite hian an ngaihsan em avang leh sum lak luh nan an hman nasat em avangin an ram chhinchhiahna thlai ah hial an lo hmang ta a ni.

Monday 14 March 2016

Thei Zar Hlawi Dan leh Enkawl Dan

CANOPY MANAGEMENT OF FRUIT TREES

            Pruning chu thlai a zar leh a kung thenkhat hlawi leh sahthlak hi a ni ber a, chumi kan tih nachhan chu thlai pianzia a lo dik zawk nan te, a than a that zawk nan te, a par leh a rah a lo tam nan te, thlai rah tui zawk kan neih theih nan leh thingkung zar tha lo siamthat nan te ani. Thingkung chu a zar hlawi (Pruning) tel lova than tir tawp mai chuan a rah te a tlem duh bik a, chuvang chuan a zar hlawi ngei mai hi a tha viau ani.

Thlai thenkhat erawh chuan zar hlawi an mamawh lem lova, a bikin khawlum thlai (Tropical Fruit Crops), a hnah tlakawlh ngailo chi, entirnan theihai te ang chi hi chu a zar hlawi miah lo pawh in tha tak in a rah thei thin a, a zar chhia leh rannung remaw natna in a ei te chauh paih thin ani.

Thlai Tan a Leitha Hman Tur Leh Hman Dan

NUTRIENT MANAGEMENT
C. Lalhriatpuia
Dy. Project Director
ATMA
Champhai District

            Thlai te pawh hi mihring leh ran te ang tho a chaw tha mamawh an ni a. An taksa bung hrang leh a hnah leh a rah tha tak a insiam tur chuan chaw tha tak kan pek ve thin hi kan tih tur pawimawh tak te zing a mi a ni awm e.

            Thlai te tha tak a an than theih nan a hnuai a tar lan ang te hi an mamawh a-

1) Carbon
2) Hydrogen          Pek ngai lovin boruak atangin an hmu thin.
3) Oxygen

4) Nitrogen
5) Phosphorus Primary nutrients
6) Pottassium

7) Calcium
8) Magnesium   Secondary nutrients
9) Sulphur

10) Iron
11) Manganese
12) Zine
13) Copper            Micro nutrients
14) Boron
15) Molybdenum
16) Chloride 
17) Sodium

Tuesday 1 March 2016

Vaimim Chin Dan

Common name: Maize, Corn
Mizo hming: Vaimim
Scientific name: Zea mays L.
Family: Poaceae
             
Vaimim hi Buh tih lo-ah chuan Mizote thlai chin tam ber a ni awm e. Vaimim hi chi hrang hrang a awm a, chungte chu: Char-ei, Mimban, Puakzo (Zea mays var. everta), Khalkha (Project Vaimim) leh Mimbanlo te a ni. Khalkha hi India state dangah te an ching ber a, hei hi ranchaw atana hman ber a ni. 
Vaimim chin dan chu kan hre theuhvin a rinawm a, amaherawhchu, thar hlawk zawk tura hriattur thenkhatte erawh kan hre vek kher lo mai thei. Heta Vaimim chin dan ziak hi kan ram tlangramah chuan a hman tak tak theih lo anga (hman theih lo mahse a chin dan nawlpui a hriat theih awm e), leilet-ah erawh a hman theih thung ang.