Saturday 2 November 2013

OYESTER MUSHROOM KHAWI DAN



Hei pa khawi dan chu ka rawn ziak ve ta rawih mai a, Mizoram awitlei tu leh zaithiam ka tih em em Daduhi Khiangte min request vangin phur takin ka han ziak ve a ni e. In hman tangkai ngei ka beisei.

Pa khawi hi thil harsa a ni lova, mahse pawimawh em em chu kan khawina hmun tur kha a fai em em mai tur a ni. Kan hmanraw hman pawh a faiin a thianghlim em em vek tur a ni. A chhan chu pa hi fungus chi khat mai a ni a, pa khawina hmun kha fungus dang pawn an ngeih em em avangin awlsam takin kan pa khawi kha fungus dangin an ti chhe thei a ni. Chu vang in kan fimkhur em em tur a ni. A sap tawng takin " Everything used must be sterilized" a ni tawp mai.
Pa taksa bung hrang / Mushroom morphology


A KHAWI HUN
 
Oyster Mushroom tan a boruak lum leh vawh lam tha ber chu 23 - 25 Celcius inkar hi a ni a. October leh April inkar hi a khawi hun tha ber a ni bawk.

SUBSTRATE

Buh pawl (Rice Straw) pa khawina'n cellulosic materials ah chuan a tha ber a. Buh pawl thar lam tak emaw, uluk tak a dah that hman tur a ni a, rangkachak rawng ang deuhin a eng sar tur a ni. Buh pawl ruahin a nan tawh chu hman tlak a ni tawh lo.

SPECIES:
1. Pleurotus sajor-caju ( Grey oyster mushroom)
2. Pleurotus flabellatus
3. Pleurotus sapidus
4. Pleurotus citrinopileatus
5. Pleurotus cornucopie
6. Pleurotus florida
7. Pleurotus ostreatus (Hirakitake)
8. Pleurotus eous (Pink mushroom)

CULTIVATION METHOD


(BUH PAWL SAWNGBAWL DAN)

1. Buh pawl chu 5cm vel a seiin chan sawm vek tur.

2. Buh pawl chan sawm chu tui ah Darkar 6 - 8 vel chiah tur. Buh pawl chungah khan enge maw rit  deuh tui a ti pil thei tur dah tur.

3. Buh pawl chu chiah zawh hnuah a tui kan chiahna kha kan paih vek ang.

(BUH PAWL TIH THIANGHLIM DAN / SUBSTRATE STERILIZATION)

1. Tui chhuan so hluah tur (85 celcius tal a sa a ni tur a ni). Buh pawl tui a kan chiah tawh hnu chu tui so ah chuan kan chhum ang, minute 30 vel tal kan chhum so tur a ni. Kan chhum so laiin kan chhin phui tlat tur a ni.  He tia kan tihna chhan chu rannung leh thilnung reng reng kan chhum hlum vek dawn vang a ni.

2. Kan buh pawl chhuan so chu kan la chhuak a nga, tuiso ah hian bawh pawl dang pawh chhuan zawm leh mai tur a ni. Chhan so hnuah chuan buh pawl Kg. 1 a rit kha Kg. 3 a lo ni tawh ang.

3. Kan buh pawl chhuan so sa chu hmun fai takah kan chhep darh a nga, kan ti dai tur a ni. Pawimawh em em chu kan buh pawl chheh darhna hi a fai em em tur a ni ringawt. U luk tak a sil fai a, dettol a zut leh vek tur a ni a chhehna hmun tur kha. Buh pawl chu kut a han hmer in tui a thli far lo thei turin ro deuh in ka thli thlawr leh ang.

4. Carbendazim @ 1 gram (hei hi fungicide a ni a, agriculture lam dawrah chuan lei tur a awm ve ang.) hi tui litre hnih (2) ah kan chiah a nga, chu chu hand sprayer in kan buh pawl dah hulah khan kan kap ang. Sprayer a kah/phuh lai hian kan chawk let vel tur a ni a. He mi kan tih chhan chu kan buh pawl kha fungus emaw bacteria in a lo ti bawlhhlawh loh nan a ni a. Green mould lakah pawh a veng thei a ni.
Polythene lak chhuah tawh hnu a buhpawl (Mushroom bed) lan dan


(BUH PAWL DAHNA TUR POLYTHENE BAG SIAM DAN)


Note: Polythene hi sterilized vek tur a ni a, hman hma in cooker ah min 15 chhuan emaw, tui a chhuan so bawrh bawrh phawt tur a ni.

1. Polythene a len zawng 40cm X 60 cm kan hmang ang. A sei zawngin vawi li (4) kan thlep a nga, hmun sawmhnih velah tih kuak tur ( Punch machine emaw tulthir pawh a hman tlak). Polythene hi a fim aiin a dum lam, langtlang thei lo hi pa (spawn) in an ngeih zawk.

2. Polythene chu a mawng lamah hruiin ka tawn ang. Hemi kan tih chhan chu a mawng a bial theih nan a ni.

(PA CHI SAWNGBAWL DAN/ MAKING READY THE SPAWN)

1. Pa chi (spawn) hi 200 gram a pack sa a ni deuh vek thin a. Pa khawina (mushroom bed) polythene khat hi kg. 3 vel a ni tur a ni a, pa chi spawn chu polythene khatah 100 gram vel kan hmang tlangpui thin.

2. Spawn 200 gm a rit chu hmun hnihah (100gm ve ve) kan phel phawk a nga, paper chung a dah tur. 100gm spawn chu hmun li ah kan phel sawm leh tur a ni a, chu chu 25gm vek a nih chu.

(BORUAK LUHNA TUR SIAM/ MAKING READY THE VENTILATION PIPE)

1. PVC pipe neih a ngai a, a len zawng chu a lai hawlh tlangin 3mm vel tur a ni (3mm diameter). 35cm vel a sei tur a nih chu. Pipe chu 5cm inkar dan ah a lai hawlh tlangin ka verh tlang vek tur a ni.

(PA CHI TUH / SPAWNING)

1. Kan polythene bag siam kha kan la anga, kan keu ang anga, buh pawl 10 cm vel a chhah kan thun phawt ang. Muk deuh hlek turin kan kut in kan zuk nem a nga, chu mi hnuah chuan kan PVC pipe siamsa kha a lai takah kan zuk tung ang.

2. Chutia kan tih zawh hnuah chuan pa chi (spawn) 25gm kha buh pawl chungah chuan kan zuk theh thet thet anga, a sir lam deuh ah theh tam zawk tur a nia.

3. Spawn kan theh zawh ah buh pawl dang kha polythene chhungah chuan 10 cm vel a chhah in a hma a kan tih ang chiah khan kan zuk dah leh a nga, kan nem leh deuh ang, chuan spawn bawk chu kan theh leh thet thet ang. Hetiang hian kan ti zel a nga, chu ti chuan buh pawl kha layer/ chhawr chhuan 5 vel a nih thleng kan ti dawn nia. A tawp ah pipe kha ti lawrin hrui in nghet takin kan thlung tawh mai tur a ni.

PA CHI-IN ZUNG A KAIH TAN / SPAWN RUNNING

Pa khawi tur polythene a kan dah fel tawh chu a khawina hmun /room ah kan dah tawh a nga. Pa khawina room chuan eng a mamawh lova, a thim a dah tur a ni. Pa hian eng aiin thim an duh zawk a, thim-ah an to chak zawk bawk a ni. Pa khawina room lum zawng hi 25 celcius ni theise duh thusam a ni a, hei erawh ngei ngei a ngai chuang lo, temperature ka han thai lan zawng zawng hi duhthusam mai an ni a, ngei ngei tur ang a ngaih erawh a ni chuang lo. Mahse inthlau leh lutuk erawh ni lo thei hram se. Pa, polythene a kan dah kha a lo to tan a nga, polythene leh buh pawl vel kha a lo paw deuh chuk ang, chu chu spawning kan ti mai thin.Spawning hian ni 14 vel a awh a, chu mi hnu ni 4 vel ah pa te chu a lo puitling tawh thin a ni. Spawning ni 14 emaw, polythene chhung a pawt deuh chuk tawh chuan polythene chhung a buhpawl kha kan la chhuak a nga, a lo khal tawh bawk dawn avangin hmun rem laiah kan dah tawh mai ang. A polythene erawh kan paih daih thung ang. Pa te hian boruak an mamawh ve avang in kan khawina room ah khan boruak lut thei turin ventilation kan hawng mai dawn nia. Mahse ventilation atang a lo lut thei rannung dan nan thosilen chhia zar erawh tihmakmawh a ni e.
Spawn running....khi mi var deuh khi pa chi/mycelium to tan a ni e

 PA ENKAWL DAN / CARE DURING CROPPING

Sawi tawh ang khan pa chu a lo to tan tawh ang. Chu mi hnu a pa kan enkawl zui zel dan tur-

1. Polythene kan lak chhuan atanga ni 2 chhung chu pa tui pek a ngai lo a, pek rih loh tur a ni e.

2. A ni thumni atangin tui kan pe tan anga, sprayer hmangin tui kan pe ang, tam a ngai lova, tui pekin pa-ah tak tui tih huh loh tum hram hram tur a ni a, buhpawl-ah khan tui chu kan spray mai dawn nia.

3. Polythene kan lak chhuak atanga ni 6 - 7 vel a thar hmasa ber kan tem thei a nga. Chu mi hnu chawlhkar khat danah a thar 2na leh 3na pawh kan la thei zel tawh mai dawn a ni. Pa kan lak zawh tawh hnu thlakhat a tlin tawh chuan buhpawl kha kan paih daih tawh dawn nia. Chu mi hma chuan pa kan thar thei reng rih tawh dawn a nih chu.

PA NATNA HRANG HRANG TE-

1. Green Mould: Polythene chhung a kan buhpawl dahah khan patek ang deuh a hring deuh nghulh a awm chuan green mould fungus (Trichoderma harzianum) a awm tihna a ni a, hetiang a awm chuan pa a to tha thei lo thin a. Chuvangin a ven nan Carbendazim kha kan phuh tur a ni. (Part -1 lamah carbendazim kah dan chu a awm kha, kha mi mai te kha a ni e.) He tiang a lo awm fuh a nih chuan, a awmna bik polythene leh buhpawl kha paih daih tur, a dangah a kai a hlauhawm e mai!!

2. Ink-Cap fungus: Hetiang hi pa chikhat tho a ni a, mahse a ei tlak loh. Chutiang chu buhpawlah khan a lo to ve thei thin a ni. Ink cap fungus awm chhan ber chu buh pawl tha lo emaw ruah in a nan huh tawh buh pawl emaw buhpawl trawih kan hman vang a ni thin. Chuvangin buhpawl thar ser sawr emaw uluk tak a dah that chauh kan hmang thin tur a ni.

3. Bacterial Browning: He natna hmuh dan awlsam ber chu kan pa khawi lu (cap/pileus) vel-ah khan thil uk deuh khuih a lo awm thin a ni. He mi lo awm chhan ber chu - pa tui kan pek laiin pa kha kan tih huh nasat lutuk thin vang a ni. Chuvangin tui pek laiin pa tak aiin buhpawl ah khan pek thin zawk tur a ni. Hetiang natna a awm chuan Bleaching powder 2gm, tui liter  10 a pawlhdal in kan kap dawn nia.

PA EICHHE THEI RANNUNG HRANG HRANG TE:

Pa ei chi rannung tlang lawn deuh te chu Sciarid fly, Phorid fly, Cecid fly, leh Beetle chi hrang hrang te an ni a, heng ho ven dan leh a thah dan tlangpui chu:

1. Pa chu a lak a hun velah lak zel tur, an upat lutuk chuan rannung in tui nan an hmang duh.

2. Pa kan khawina room bul vel kha bleaching powder in kah thuak thuak tur.

3. Azadirachtin pawlh dal kah tur. Hei hi NEEM thing kan tih atang a lak chhawn a ni a, chemical a ni lo. A hlauhawm loh.

4. Chemical chi hrang hrang Malathion 50 EC, Nuvan, Endosulfan emaw kah tur. Hei hi chu rannung in a ei ngei a ni tih chian hunah chauh kah tur. A hlauhawm ve deuh. Tin, heng ho hi contact insecticide vek an ni a, systemic insecticide hman miah loh tur. (Systemic insecticide chu Dawr a zuar ho in an hre viau a ni, zawh mai tur).

5. Kan khawina room tukverh leh ventilation vel kha rannung luh theih lohna turin Net emaw Thosilen chhia pawh phui takin kan zar mai dawn nia. 



Hei hi polythene la chhuak loin pa rawn to tawp a, an enkawl uluk tawk lo a nih hmel, hetiang hi chuan pa a thar hlawk thei lo hle a ni.
  

Wednesday 30 October 2013

OYSTER MUSHROOM KAN THAR VE TA!

Kan Oyster Mushroom practical chu ka zo thawkhat tawh a, hei a hnuai a ka rawn tarlan hi a nih hi. Grey Oyster Mushroom ( Pleurotus Sajor – caju), hei kan thar ve ta hliai mai. Tui tak a siam dan ka thiam ve si lova, a thatna lam hi kan thai kawi ve a nge! 

Nutritive Value
1. Protein : 2.5 – 3.0%
2. Vitamin B complex a pai hnem, Vitamin C pawh. Folic acid leh Vitamin B12 a pai hnem.
3. Potassium a pai hnem bawk.
4. Carbohydrates 4 – 5%. Chitin, hemicellulose leh glycogen a pai hnem fu. Sugar a tlem (0.5%)
5. Starch a awm lo.

Chaw atan a that bikna te

1. Calories a pai tlem em em (32 Kcal/ 100g). Thau a pai tlem em em a, a tam berah 0.3 a ni thin.
2. Cholesterol a awm lo, ergosterol erawh a awm a, Vitamin D min pe tu a ni. Lung natna nei tan a  tha tihna.
3. Fibre a pai hnem (1% aiin a tam).
4. A mah hrim hrim hian al (salty) lam pang a pai hnem avangin pumpui thur thin tan a tha bik.

Damdawi atan a thatna te:

1. Cholesterol a tih hniam theih avangin zuthlum tan a tha bik.
2. Carbohydrates leh fats a pai tlem em avangin zunthlum leh thisen sang nei tan chaw tha tak a ni.
3. Anti-carcinogenic properties a neih vangin cancer lakah min veng thei.
4. Anti-viral effect a neih avangin influenza leh polio lakah min veng thei. AIDS/HIV hrik pawh a that thei hial a ni.
 
NB: Khamera hi a fiah lo hle a nia :D



Saturday 20 July 2013

TUNLAI HLO THLAWH DAN THA

Hlo thawh hi a hah thlakin hun leh tha a heh em em mai a. Khawvel a Agrochemicals an hman tam ber chu hnim thahna (herbicides) a ni. Loneitu te hian an lo a an hnathawh pui ber pakhat chu hlo thawh hi a ni tlat a ni. Hnim a tamna ah chuan thlai a tha thei si lo a, chuvang in thlawh loh tawp lah chuan a thar tlem leh thung si a. Mithiam te chuan hlo thawh hah thlak zia hria in a zangkhai theih dan tur an zawng in an zir na sa a, tunah chuan harsa lutuk lo in a tih theih ta. Mizoram a kan loneitu tam tak te'n an la hre ve si lo a, a pawiin an khawngaih thlak em em a ni. An hriat ve theih nan tan ila sauh sauh ang u.

Engtin nge hlo chu awlsam zawk in kan thlawh ang le? Ele, hlo thlawh dan hi mithiam te chuan chi hrang hrang in an then a, chung 3 te chu-

1) Prevention (a ven a ven):- Prevention tih chuan ka lo/huan leh a chheh velah hnim leh a chi kan ti lut lo ang a, kan kawr leh huan a kan thawhna hmanrua vel chu fai tak a vawngin hnim chi (seed) dar sarh tur kan veng tlat ang. He tiang a kan tih loh chuan eng ang pawn hlo tlo mah ila a sawt tak tak dawn lo a ni.

2) Mechanical methods:- He mi ah hian tih dan hrang hrang a awm a, Hand hoeing (kut a hlo thlawh), Fire cultivation, Hand pulling, Lei leh (tillage) etc. He method hi a tangkai em em a ni, mahse kan sawi thui lo ang, "a va thui eeeeeee" in ti leh palh ang.

3) Agronomic/Cultural methods
: He pawh hi a tangkai em em a, thlai ching tu te chuan hre vek ila a tha ngawt mai. Chung te chu - Thlai phun hun, Thlai phun hun han tih tawp hian in hrethiam lo deuh mai thei a, entirnan wheat kan chin a hma deuh a kan tuh chuan hnim chi khat Avena fatua kan tih hi a tam duh em em a, tlai deuh a kan chin erawh chuan Phalaris minor a tam leh duh em em thung, chu vang chuan a hun tak a kan chin a pawimawh em em a ni. Seed spacing, Stale seedbed method, Plant population, mulching etc. te hi an ni. A mal te te a sawi a chakawm viau rualin a sei dawn em mai, inchhiar leh peih lo ange.

4) Chemical method:- He mi bik hi hlo thlawh ti nuam em em mai tu a ni a, mahse a uchuak a hman leh hman nasat lutuk chuan lei hi thlai chin theih loh khawpin a chhe thei a, tin herbicides (hlo thahna) then khat hi a hlauhawm riau a (eg. Atrazine leh Simazine te chu European countries te chuan an BAN hmiah mai a, tin Paraquat hian Parkinson natna a thlen theiin an hria) chuvang chuan fimkhur tak leh mithiam te rawn chung zel a hman a ngai a ni. Herbicide hman nasat zual hming tlem han thai lang ila - Diquat, 2,4 - D, Metolachlor, Butachlor, Isoproturon, Fluchloralin.

5) Biological control: Hei hi a hrisel in khuanu duansa hmang a hlo thawlh dan a ni a, thlai nat na leh rannung hnim ei chhe thei chi hmang in kan huan a hmin te chu ka ti che reu dawn a ni. Chung atan a hman thenkhat tlem han sawi lang ila - Water hyacinth ( Eichorrnia crassipes)

MAHNI COMPOUND A PHUL PHAH DAN

Mizoram ah hian phul (hnim) hi a tha duh vak meuh lo a, chuvang in kan khelmual neih ho ah pawh phul lem (Astroturf) phah kan ngai a. Mahse kan compound vel ti lang hring dup a ti mawi thei tur hian phul hi uluk tak a kan enkawl chuan a tha thei reng a ni. A tih dan i lo zir ho teh ang u.

Phul chi (seeds) theh thiah hi a awlsam ber in a man a tlawm ber mai a, kan In leh a chheh vel a lan hrin dup hi chuan a mawi em em mai a ni.

SIK LEH SA  ; KHAW AWM DAN

A hmasa berin, eng phul(hnim) in nge kan chenna boruak sik leh sa ngaih ber ang tih kan ngaihtuah hmasak a ngai a- nipui lai a phun chi nge tha ang thlasik lai a phun chi duh kan thlan phawt a ngai a ni.

Thlasik phul kan phun dawn a nih chuan, a phun hun tha ber chu nipui tawp lamah a ni ber mai. Hetiang hunlai hian lei hi a la lum tha hle mai a, chu chu thlai tiak tir ten a ngaihin an thang duang duh em em a, thlasik khawvawt tuar thei turin an tha tawk hman em em thin a ni. September - October hunlai vel a chin pawh hi a tha em em tho mai.

Nipui phul erawh chu October thla tawp lam leh Noverber thla tir lam a phun tur a ni a. Tiang hunlai a phun hian thlasik khawvawt pawh thlai tiak ten an tuar chhuak zo thin a ni.

A PHUN DAN TUR
Lei chu buhchin dawn a kan leh phut ang deuh hian thuk lo takah (5cm) velin kan let phut a nga, a rualrem lo lai kan hrut rual leh a nga, tui a mamawh dawn avangin tui pekna tur Sprinkler Irrigation kan siam a ngai bawk a ni (TV ah pawh phul tui an pek dan chu kan en tawh kha).

1. Phul chi(seeds) chu han pharh phawt mai teh!

Ram changkang ah chuan a chi te hi a tuhna bik khawl Spreader an tih maiin an tuh thin a, mahse chutiang hmang khei lo pawn phul chi chu kan theh (broadcast) ang, bichil deuh tak a theh tur a ni. Spreader hmang hi chuan phul hi pattern awmze nei tak in a tih theih a, a theh a theh erawh chuan a har deuh ang.

Lei tha (fertilizers) theh ngei ngei a ngai a nia. DAP emaw Urea pawh a pawi reng reng lo. Tam lutuk erawh a tha lo a, hlamkhat bialah Kg 0.5 vel a tawk ang.

2. Phul chi (seeds) chu leiin khuh rawh le

Phul chi hi leiin kan khuh leh a ngai a. Duhthusam ah chuan leitha (organic manure) hman hi tih theih ni se. Hetiang a kan tih hian tui a hip bik bakah thlaiin an ngeih bik em em a ni.Phul chi chu uluk takin leiin kan khuh tur a ni. Thlai chi lang heng huang a kan tih chuan a tha thei lo an. Chhilh kim thap tur a ni.

3. Tui pek tur

Hei hi a pawimawh em em. Tui kan pek hmasak ber chuan lei chhung lam kha inches 6 - 8 thleng a ti hnawng thei turin kan pe ang. Tui luang dam diai a pek tur a ni a, chu ti lo chu thlai chi te kha kan tui pek khan lei atangin a lo len chhuak palh a nge.

Tui pek hi zing leh tlai lamah pek thin tur a ni a, uluk takin kan pe a nga, kan phul phunna chin chu hnawng tha takin kan siam tur a ni. Tui pek erawh pek hnem uchuak loh tur, chu ti lo chu thlai chi te kha an to chhuah hmain leiah an tawih thei a nia.

Kan phul phunna chin chu venhim a tha, a hun hma a nopang leh ran ten infiamnan an hman chuan an ti chhe vek dawn a nia, veng fimkhur teh.

KAN PHUL ENKAWL ZUI DAN TUR

Kan phul chu a lo pui tling dawn ta a, tui pek pawh ruah te a sur that chuan a in thlahdah theih tawh ang. Phul a lo puitlin hnu a tui pek hnem lutuk chuan tlai an tha thei lo. A tawk chiah pek a ngai a nia.

I phul kha tui pe hauh loin ni rei lo te han dah chhin la, phul te chu an rawng hring tak kha a lo dal deuh a nga, a ro rawng a kai ta tihah khan tui an mamawh tih i hre mai ang.Tui i pek khan hneh takin i pe thin dawn nia

I phul phah te chu tan (mow) thin an ngai dawn a nia, 3 - 4 inches vel an nih in i tan thin dawn a nia. Chu ti chuan phul mawi tak kan lo nei dawn ta a ni reng mai!

Friday 19 July 2013

DAR BENGBUR / LAMBAK


Dar bengbur hi a sap tawng chuan ‘Indian penny wort’ an ti a, a scientific name erawh chu “Centella Asiatica” a ni thung. Thlai hrisel tak a ni a, han ei hian a kha fek a, a tui em em a ni. Damdawi atan a tha em em a, hmasang atang tawh in damdawi atan an lo hmang tawh thin a ni. Dar bengbur hi rilru nuam lo leh hreawm (anxiety) tan a tha hle a, rilru nuam lo leh rilru nantna (neurosis) tan a tha hle bawk a, thluak a ti chak in hriat rengna a ti tha a (memory enhancer), taksa chak lo (debility) tan a tha a, mitliam (Jaundice) tan a tha hle a, Phar natna (leprosy) tan a tha a, vun tan a hrisel em em bawk a ni. Ruh natna chi khat rheumatism tan a tha bawk a, natna chi khat Elephatiasis atan a tha a, Til puk (Hydrocele) tan a tha hle bawk a ni. Vun natna leh phar atan chuan a tui sawr hi a natna laiah khan hnawih mai tur a ni. Tin, khuhnasa leh thawk harsatna nei (Bronchitis) tan a tha a, thaw hah (Ashma) tan a tha hlei hlei a, thil pai tawih nuam lo (Gastric catarrh) tan a tha hle bawk a, hmeichhe nantna chi khat, serh atang a hnai lo chhuak (Leucorrhoea) tan a tha em em a, kal natna nei tan a tha a, zun kawng natna (urethoritis) tan leh natna chi khat ‘Dropsy’ tan damna damdawi tha tak a ni bawk. He thlai hi nupa nun ah (Aphrodisiac) chakna pe thei a ngaih a ni bawk.

Bar bengbur hian ‘Asiaticoside’ a pai a, hei vang hian phar leh awmna (tuberculosis) tan a tha hle a ni. Centrella asaiticaaaaa selected triterpenes (CAST) an tih mai hi thil chi hrang hrang bawl hlo ah an hmang mek a, thisen zam leh vun natna damdawi (Allopathic medicines) siam chhuah nan leh Cosmetics tam tak siam chhuanna hmanrua ber a hman a ni mek bawk a ni.

He thlai hrisel tak hi ei uar ila, hnam changkang leh fing apiang in thlai hrisel an ei tam a, damdawi an ei tlem thung a ni. Allopathic damdawi hi chu Vitamin C tak ngial pawh in side-effect a nei tih hria in thlai hrisel ei I uar zawk ang u.