Monday 27 October 2014

Panhnah (Betel Vine) Chin dan

Requested by: R Vanram Mawia


Common Name : Betel Vine
Mizo Name : Pan-hnah
Scientific Name : Piper betel 
Family : Piperaceae
Origin : Malaysia

Pan-hnah hi Mizo ten kan ei nasa em em a, kuhva rah nen, chinat nen kan ei thin a. Hei mai bakah hian lawng-par, coconut leh zarda te pawlh in tui ti tak in kan ei thin. Pan-hnah tih lai tak 'pan' tih hi Vai ho in an koh dan kan lak chhawn niin ka hria. Panhnah hi 'aromatic' (thlai rimtui chi) chikhat a ni a, pan-hnah hian hriak a pai a, chu hriak chu a rimtui viau a ni awm e. Panhnah hriak hi 'Hydro-distillation, Steam distillation' te hmang in a lak chhuah theih a, chutiang hriak lak chhuah tawh sa chu Litre khatah Rs. 80,000 man te a ni a, a man a to em avang hian hmun tam takah chuan ei atan chauh ni lovin a hriak lak chhuah atan te pawh an ching thin a ni. A hriak hi hman tangkai-na a tam em em a, cosmetics lam leh thil rimtui tak tak siam nan an hmang fo thin a ni.

Composition:

Tui 85.4%, Protein 3.1%, Thau/fat 0.8%, Carbohydrates 6.7% fibre 2.3%, minerals 2.3%, sugar 0.38% - 1.46% leh vitamin chi hrang hrang bak ah Iodine pawh a pai hnem viau a. Mihring in amino acids kan mamawh deuh zawng zawng a pai bawk a ni. Hei vang hian thlai hrisel ta a ni tih kan hre thei mai ang chu.

Hriak rimtui 0.7 - 2.6% thleng a pai bawk thin a ni. Pan-hnah hi a mah ngau ngau chuan thlai hrisel tak a ni a, Kuhva rah (Areca catechu) pawh hi thlai hrisel tak a ni bawk a. Mahse he tia kan chinai te nen a ei pawlh hi chuan chinai (Calcium carbonate) hi pumpui tan a tha lova, a hrisel lo viau an ti. Amaherawh chu Pan-hnah leh kuhva-rah chauh hi ei thei ila, chinai hi ei tel lo ila chuan taksa tan a hrisel tak a ni tih erawh chu a chiang reng mai a ni.

Khaw lum leh vawt mamawh dan:

Panhnah hi khawlum lam a chin chi a ni a, khulum lutuk lo leh khawvawt lutuk lo hi a ngaih tawk boruak a ni. Daihlim hnuai a chin chi niin nisa a tuar thei lo viau tih hriat a tha awm e. Ruah tlak tamna hmun-ah a tha duh bik a, tui a mamawh hnem avangin lei leh boruak ro lutuk ah chuan a tha thei lo a ni. Hmun hniam lam a chin chi thlai a nih avangin Mizoram thlang lam lo-ah chuan a tha mawh viau niin an sawi a, North East India ah chuan Assam khu a ching nasa ber ram an ni a, India ram hrim hrim-ah chuan tuifinriat hnaih deuh, hmun hniam lam Kerela te khu a ching nasa ber ber te an ni.

Pan-hnah hian nisa a tuar theih loh avangin daihlim hmun a chin tur a ni a. Nisa lo dang turin thing dang nen a phun pawlh hi an tih dan thin a ni. Hmun tam takah chuan nisa lo dang turin mau hnah lakkhawm leh di hmang te in a chinna hmun chu chung khuh neiin an siam thin a. A hming atan Bajera System an ti thin a ni, ahnuai a milem a mi ang hian- 
Source: Indian Journal of History of Science
Lei mamawh dan:

Pan-hnah hi lei dur lam deuh, hnim hnah tawih tamna hmun a chin tur a ni a, lei ban lutuk ah chuan chin loh tur. Lei al ah a tha thei lova, tui tlin theih-na hmun ah a tha thei lo tih hriat a, tui tlin theihna reng reng chu siam that a, tui tling thei lo in siam vat thin tur a ni.

A chin dan:

Pan-hnah hi thlai enkawl uluk leh duat mamawh tak mai thlai a ni reuh a. Uluk tak a enkawl a mamawh a ni. Pan-hnah chinna hmun chuan tui a mamawh tawk a hmuh theihna turin tui a khat tawk pek deuh reng a mamawh a. Awm ze nei tak a, ril ngil siam a chin hi a tha ber a, thlaiin a that pui bakah enkawl a awmsam phah em em a ni. Tui a tlin loh nan tui hawk luanna tur siam a ngai a, panhnah kung tlar thum dan zelah tui hawk luanna siam zel mai a fin thlak ang.

Panhnah hi a chi (seeds) atang nilovin cuttings atang a chin thin a ni a. Cuttings tih chu panhnah chin tawhsa, a puitling tawh kha a zar tha lai deuh thlan a tan bun mai tur a ni a. A zar tha lai deuh, pencil tiat vel a lian, hrisel tha tak chu tawng chen vel a seiin kan tan bung hmawk a nga. A lu lam leh a mawng lam chhin chhiah tur a ni a. Chutia kan tan bun tawh sa chu lei-ah fiv bur chawt mai tur. Thuk lutuk emaw pawn lang lutuk emaw a vih bur loh tur a ni a, kut zungtang chen vel a thuk a vih bur tur. A lu lam zawng a vih bur chuan a thi mai thin, chuvang in fimkhur a tha hle. Chu tia kan vih bur tawh chu tui a tawk chauh a pek chuan thla khat hnu vel-ah zung a lo chhuah tawh mai a ni. Hmun changkang deuh ah chuan Chemical chikhat, IBA an hmang thin a, hei mi hman hi chuan zung a chhuah awlsam in zung a chhuah hnem a, thlai tan a tha em em mai a ni. He mi chungchang hi Lonei tuten hriat chian induh chuan a hranin post kan la siam leh mai dawn nia. 

A kung in kar hlat zawng:

Spacing
20 cm

30 cm (1 ft)

45 cm (11/2 ft)


Enkawl zui zel dan:


Kar thum hnu vel ah pan-hnah chu a lo thangtha thawkhat tawh. Thlakhat hnu velah chuan hnah a rawn chhuah tan tawh thin. He mi hnu ah hi chuan thiam tak in a hnah chuang liam leh a zar then khat then fai reng a ngai tawh dawn a ni. Tin, kan sawi tawh-ah khian ziah belh la ngai chu pan-hnah hi a zam a zam chi thlai a nih avangin a zamna uluk tak a siam a ngai thin a. Thil phel emaw, mau phel in a zmna hi an siam ber thin a. Chutiang nih loh chuan thlai dang nen a phun pawlh in, heng coconut leh kuhvarah kung-ah te hian an zam tir thin a ni.

Lowering/ A kung tan tawi:

Pahnah hi thlai thang duang tak a nih avang in kar loh-ah thui tak tak a thang thin a. He tia a than vak vak hi thlai tan a tha lo a, a hnah lawh pawh a ti har em em thin a, chu mai bakah a hnah a lo te in a thar a ti tlem thin a ni. Chuvangin pan-hnah chu hlam thum vel (3 metres) vel a sei a chung lam zawng a chen tawh chuan a zik ah tan bun in a ai a sang a than chhoh tir toh miah loh tur a ni. Hei hi a chhan chu panhnah kung sang tak te hi an dam rei lo bik a, chu mai bakah a hnah lawh a harsa mai mai a ni. A zik tan bun ai a tha chu pahnah in hlam thum a tlin tawh chuan a zik lam chu kawih thlak a, a bial a zial tur a ni a, chu mi chu leiah phum mai tur a ni. He tia tih hi that bik-na chu panhnah a ti hlawk niin mithiam te'n an sawi a ni.

Nipui laiin Lowering hi tih thin tur a ni.

Lei tha pek dan tur:

Pan-hnah hi hnah chhuah tam thei tur chuan chaw tha a mamawh hnem em em a, chutiang chaw tha a hmuh nan chuan Lei tha (fertilizers) kan pek hi tih makmawh a ni tih hriat tur. 

Bawngek leitha (Farm Yard Manure) Kg. 500 vel hi pan-hnah hmun tinkhat leh a chan ve hmun (1 hectare) atan pek tur a ni a, lei nen uluk tak a leh pawlh hnu- ni 25 vel-ah chauh panhnah chin tur a ni.

Bawngek leitha bakah Nitrogen Kg. 150, Phosphorus Kg. 100 leh Potassium Kg. 50 te kum tin pan-hnah hmun ah kan then thin tur a ni a. Nitrogen bik hi vawi hnih pek a a hmang in, ka pek hmasak atang a ni 45 velah a vawi hnihna pek leh thin tur a ni.

A hnah lawh dan tur:

Phun atang a thla riatna vel atangin a thar hma pawl chu a lawh theih tawh a. A thar tlai deuh chu Kum 2 vel atang chauh a lawh theih chi te pawh a ni thin. Kum khat chhung in vawi 4 - 5 te a hnah an lo hman thin a. A hralhna tur a zirin nitin a lawh pawh tih dan tlang lawn a ni tho mai.

Panhnah hi uluk tak a lawh tur a ni a, a kung ti hliam zawng a pawh hik te hi tih loh tawp tur a ni. Kut zungpui tin emaw chem hriam takin a hnah hnun-ah fel fai tak a sih chhum tur a ni a. He tia kut zungpui tin a han sih chhum hian kung zung pui a na duh em em a, lawh tur a tam phei chuan, chuvang in hmun then khatah chuan a lawhna tur bik a siam, kut zung pui a bun chi thil hriam tak an siam a, chu chuan an lo mai thin a ni.

Phun atang a kum 1-na ah hi chuan a thar a tlem deuh a, a kum hnihna atangin a thar a tam tan a, a kung a tar deuh hnu ah a thar a tlem leh thin a ni. Dan naran in Kum khat chhungin pahnah hmun 1 hectare ah panhnah 35,000,000 - 5,000,000 a tam te an lo hman thin a ni.

Source: Google



14 comments:

  1. Aizawl chhehvelah panhnah a tha thei ang em?

    ReplyDelete
  2. Mizoram ah hian Panhnah chi hi khoi ah nge ka hmuh THEIH ang....ka ching ve duh a...

    ReplyDelete
    Replies
    1. A chin ve theih turah ngaih a ni a, mahse hmun hniam lai, sairang tlawng lui bul vel khu a ngai ang, hmun sangah chuan tih nun a harsa. mahse han ti chhin la a lo theih reng mai thei. Harsatna i tawh chuan min lo hrilh leh dawn nia

      Delete
    2. Chin ve ka tum

      Delete
  3. Panhnah chi hi khawi atanga hmuh theih nge ni ang

    ReplyDelete
  4. ava hlawkthlak em chin ka tum mek a..

    ReplyDelete
  5. Panhnah ah pawh mitha hnah hi demand a sang tawh ltk

    ReplyDelete
  6. Panhnah hi ka ching ve tan a,a phurawm dawn khawp mai,Mitha Pan ngei hi chin ka duh a,khawi atang nge a chi hi kan lak ang le?

    ReplyDelete
  7. Post tha tak a nih hi. I fakawm hle mai.

    ReplyDelete
  8. Panhnah hi a thangduang viau a nih hmel hi,Longterm ni si,short term bawk si,avan tha em! Phai Pan hlai tha kher hi chin chi nge? Khasi Pan hi chin chi zawk ang le?
    Engpawh nise,he post hi avan tha em!

    ReplyDelete
  9. Pan hnah chi tha tak lak na tur hi hria kan awm em

    ReplyDelete
  10. Lengpui te hi chinna atan a tha em

    ReplyDelete
  11. Vanrammawia hi POST AWm leh dawn em le

    ReplyDelete