Sunday 12 March 2017

THLAI CHUNGCHANG KAN HRIAT NGAI LOH MAK TAK TE

A hnuai a thlai chungchang tarlan te hi kan la hriat than loh leh Khuanu’n thil a lo siam chikim zia leh ropui zia ti lanh tute an ni thei awm e.

1. Thlai chikhat a hming “Hemlock Water-Dropwart” an tih mai, tur chi khat pai a ni a. A tur hian mihring hmai ti hrawl te ti zengin nui hmel pu reng in min thih tir thei a ni.


Hemlock Water-Dropwart (Oenanthe crocata) hi Italy ram chhung Sardinia chheh vel lui leh dil kam velah hmuh tur a awm ber thin a. He thlai hluahawmna ti zual tu pakhat chu a zung thlum tui tak leh a rim tui em em mai hi a ni. He thlai hian tur chikhat nerve lam khawih chi chak ang reng tak mai a pai a, ‘Sardonic smile’ an tih mai – ngeiawm hmel leh sual hmel tak ang a nui hmel pu in hmai a ti hrawl te a tih zen avangin min siam thei a. Roman ho hunlai khan kum upa tawh lam; mahni a inchawm thei lo leh chawm tu tur nei lo te tih hlum nan an hmang thin a ni. (source)

2. Selaginella lepidophylla emaw  Dinosaur Thlai an tih mai pawh hian ze danglam tak mai a nei a. Tui hmuh tur a neih loh chuan ball ang mai in a inhlum thin a, tui tlem pek erawh chuan a in phelh leh mai thin.

Dinosaur Plant emaw Resurrecting Plant tih pawhin a hming an koh thin a. Texas leh Arizona ramah te an awm ber thin a, a tlangpuiin Thlaler-ah an awm ber a ni. He thlai danglamna em em chu hetiang thlaler khawro a dam khawchhuah theih nan a an mahni an insiam danglam dan hi a ni. Thlaler a ruahtui tlem a lo tlak lai hian tui chu duh thaw tak a hipin an thang duang hle a. Tui a lo tlem velah ball ang a inhlum in ruah tui a tlak leh hma loh chu a pharh ngai lo a ni. (source)

3. Australia ramah khuan thlai chikhat, “Suicide Plant” (Mahni Inthahna Thlai) tia an koh hi a awm ve bawk a. Khawih palh chuan a tur a chak em avang leh kum tel a turin mihringah na a thlen theih avangin mahni an inthah hial phah thin a ni.


Australia a ruah tui tlak tamna hmun leh Moluccas leh Indonesia-ah te hetiang thlai hi an awm deuh ber a. Gympie-Gympie ti pawhin a ram a cheng hote chuan an koh mai thin. He thlai hi khawvel a thlai hlauhawm ber pakhatah ngaih a ni a. A zung tih loh a hnah te, a kung te leh a rah zawng zawng ah hian hling te reuh te te a awm vek a. A hling chu na vak lova kut a zuk khawih pawhin vun chhungah a hling chuan a tur pai ‘Moroidin’ chu a lo thun lut hman thin a ni.

He tur khawih palh tawh te chuan a nat dan a rapthlak thu an sawi nasa a, rei lote hnuah ruh chuaktuah inkar zawng zawng a na vek a, zak a lo vung thuai bawk thin. A turin a fan hlim a a nat ang chiah hian thla tam tak chhung chu a na ngawih ngawih tawh mai a ni. Chumi piah lamah a dam emaw tih hnu kum hnih khat danah pawh a na hi a rawn leng leh thin a. A turin a fan tawh te chuan natna lak a tlan bo tumin an mahni nunna hial an la ta thin a ni. (source)

4. Vancouver a Doctor pakhat chuan addict te tih dam nan thlai chikhat Ayahuasca (Thluak ti buai thei thlai chikhat) a hmang thin a. Mahse he a thil tih hi Health Canada chuan ti tawp tur leh a tih tawp vat loh chuan Jail a khungah a vau vangin a ti tawp ta a ni.


Vancouver a mi Dr. Gabor Mate chuan addict mi tam tak puih nan  Ayahuasca an tih mai thlai hi a lo hmang thin a. Kum 2 chhungin addict 150 lai a lo chhan chhuak hman a ni. Ayahuasca thlai hi Amazon ram velah hmuh tur a awm thin a, he thlai hian thluak a khawih mai bakah rilru suangtuahna te a ti danglam. He thlai hmang hian addict te chu rilru no tak leh an naupan lai emaw an addict tan tirh lai te ngaihtuah chhuah tirin puitling tak a an tun hnu hun nen ngaihtuah let theihna a siam thin a. Chu mi hmang chuan addict nih that loh zia te ngaihtuah chhuah tirin he Doctor hian a lo pui nual tawh a ni. Mahse he thlai hi hmang thiam tur chuan zir a ngai a. Thiam lo tan a hman chuan a hlauhawm thei ni a sawi a ni.

Kum 2011 khan Health Canada chuan he Doctor thil tih dan hi tha an tih loh thu leh a treatment chu ti tawp vat turin a hriattir a ni. Health Canada in titawp tur a a hriattir chhan ber chu damdawi hriatchian loh leh a him leh him loh enchhinna mumal a la awm loh vang a ni. (source)

5. Skunk Cabbage an tih mai thlai pawh hian danglamna tak neiin a mah atangin lum a pe chhuak thei a. He lum a pek chhuah hi Thermometer a the chuan 30º C lai a lum te a ni thin.


Skunk Cabbage (Symplocarpus foetidus) hi Canada leh USA ah te an awm ber thin a. He thlai hian amah atangin lum a pe chhuak thin a, hetiang hi ‘thermogenesis’ an ti mai a. He thlai hian a bul vel a Oxygen chu hip lutin a zung a chakna a pai starch hmangin Oxygen molecular bond chu a ti chat a, chu energy lo chhuak chu lum pek chhuah nan a hmang thin a ni.

A bul vel a khua a vawh a vur a tlak hial pawhin he thlai hian lum a pe chhuak a. Zirmi te’n an zir dan chuan a lum pek chhuah chuan a rim a ti na a, hla takin atang pawhin a rim chu a hriat theih thin. He mi hmang hian khuai amah bawm tu tur a kohin in thlah chhawn nan a hmang niin an sawi. (source)

6. Hnim kan tan lai a (Mowing of Grass)  hnim rim lo nam chiam ta thin hi hnim atanga manganna thuthawn chuah (Emergency Call) leh a bul hnai vela thil nung awm te hneh a chhan a ngenna niin mi thiam te’n an sawi.


Hnim buk lutuk kan han tan a, hnim rim an nam chum chum hian hnim te hi an lo mangang ve hle thin a, an bul hnai a tanpui thei tutur zawngin he rim hi an lo ti chhuak thin a lo ni. He hnim rim ti nam tu hi “Green Leaf Volatiles” emaw “GLV’s” tih a ni. Thlai chu rannung in emaw natna in a eichhiat pawhin hetiang signal hi a pe chhuak vat thin a, mahse mihring te tan hriat a harsa viau mai. Report thenkhat in an ziah dan chuan engtik hunah emaw chuan hetiang a thlaiin an manganna signal an thawn chhuah lo hrethei tu tur khawl hi siam chhuah theih a nih an beisei a. Chutiang a nih chuan Loneitute’n an tangkai pui hle tur thu leh thlai thar hrim hrim pawh a pun nasat an rin thu an sawi. (1,2)

7. Khawvelah hian thlai ei theih chi 50,000 awm mahse khawvel a thlai kan ei zawng zawng 60% hi chi thum chauh a ni thung a ni. Chung thlai chi thum te chu – Buh (Rice), Vaimim (Maize) leh Wheat te hi a ni. 


Khawvelah hian thlai ei theih leh ei mi chi 50,000 zet a awm a, mahse heng zing a chi 150 chauh hi kan ei tlang lawn te chu an ni. Tih tak tak a kan ei leh khawvel mipui 60% in chaw a kan rin ber erawh chuan thlai chi tum – Buh, Vaimim leh Wheat te chauh hi an ni. Hetiang a thlai chi thum chauh a kan ei leh in kan in nghah nasat em avang hian natna avang emaw thal avang a kan thlai a lo chhiat thut hian tam a lo thleng thin niin mithiam te chuan an sawi. 

Norway ramah chuan khawvel a lo chhiat thut a eitur dah thatna hmun “Svalbard Seed Vault” emaw “Dooms Day Seed Vault” an siam a. Khawvel a chhiat thut tak a hman tangkai theih tur thlai chi (seeds) chi hrang hrang an dah tha thin a ni. (source)

8. Thlai bul a Classical Music zaitir hian thlai a thang duang bik. He zichianna hi South Korean zirmi te chuan beiin thlai bul a classical music play hian an gene expression a ti chak a, thlai an thang duh bik an ti.


National Institute of Agriculture Biotechnology, Suwon (South Korea) a zirbingna neihah chuan rimawi te hian thlaiah nghawng an nei tih an hmuchhuak a. Mi-Jeong Jeong-a ho a research an neih hian thlai te chu thim vek a an dah bakah music an play sak reng a. Thlai te gene expression chuan khawl hmangin an en reng bawk a. Music an playna hmun a thlai te chu an thang chak bik hle tih an finfiah a ni. (source)

9. Thlai te hian rannung leh eichhe thei tu lak a an inven nan ‘Caffeine an siam chhuak thin a ni (Caffeine hi Coffee ah hian a tam hle a, Thingpuiah pawh hian a awm). Caffeine hi sava te, ui leh zawh te hian an haw hle a, chubakah rannung leh maimawm te pawh hian an haw hle.


Caffeine hi heng – coffee, chocolate leh thingpuiah te hian a awm thin a. Thlaiin caffeine a paina chhan ber hi chu amah eichhe tute lak a in ven nan a ni. Rannung in caffeine a ei chuan a zeng a, rei loteah an thi mai thin. Natural Pesticide ni a ngaih a ni. (source)

10. British rama Horticulture mithiam te chuan thlai, a chunglam a tomato rah thei leh a hnuai lama Alu (potato) rah thei grafting hmangin an siam chhuak a. A hmingah “Ketchup ‘n’ Fries” emaw “Tomtato” tiin an vuah.


He thlai graft hmang a siam hi England bazaar-ah te chuan kum 2014 khan an zuar chhuak tan a, a zung atan Alu zung an hman avangin a zung lamah Alu a rah a, a kung atan Tomato hman a nih avangin a chunglamah Tomato a rah thung a ni. He thil “interspecific grafting” niin Solanaceae chhungkaw zing a awm ve ve an nih vang chauhin hetiang hi a theih thin a ni. Chi (seeds) hmang a kui chi a ni lo tih pawh hriat a tha awm e. (source)


No comments:

Post a Comment